Odpowiednio dostosowana dieta ma bardzo istotne znaczenie w przebiegu leczenia osteoporozy. Jej głównym celem jest zapobieganie złamaniom osteoporotycznym, poprawa, jakości życia osób chorych, przeciwdziałanie skutkom ciężkich powikłań osteoporozy, zapobieganie przedwczesnym zgonom. Zalecenia żywieniowe dotyczące profilaktyki osteoporozy powinny być stosowane przez całe życie. Należy brać je pod uwagę zarówno po zdiagnozowaniu choroby jak i w okresie wystąpienia złamań. 

Podobnie jak w przypadku profilaktyki pierwotnej osteoporozy należy zwrócić szczególną uwagę na czynniki zwiększające oraz obniżające masę kostną:

Czynniki zwiększające masę kostną:

• Podaż wapnia, magnezu, potasu, witaminy D, witaminy C, witaminy K zgodnie z zapotrzebowaniem organizmu
• Zachowanie odpowiedniej proporcji pomiędzy wapniem a fosforem (1:1)
• Obecność izoflawonoidów w diecie

Czynniki zwiększające ubytek masy kostnej:

• Dieta wysokobiałkowa
• Nadmierna podaż witaminy A oraz sodu
• Nadużywanie kofeiny, która powoduje utratę wapnia z moczem
• Spożywanie nadmiernych ilości alkoholu, który może hamować wytwarzanie tkanki kostnej oraz zwiększać wydalanie wapnia z moczem
• Palenie tytoniu, które przyspiesza rozwój osteoporozy
• Wskaźnik BMI poniżej 18,5 kg/m²

Jeżeli niedobory witamin oraz składników mineralnych nie mogą być uzupełnione poprzez prawidłowo zbilansowaną dietę zaleca się wprowadzenie dodatkowej suplementacji. Należy pamiętać, że zarówno nadmierna podaż jak i niedobór składników odżywczych wpływa niekorzystnie na metabolizm kostny, dlatego konieczne jest stosowanie urozmaiconej diety w skład, której wchodzą produkty ze wszystkich grup żywności.

Podstawowe zasady profilaktyki pierwotnej osteoporozy powinny być również wprowadzone w życie osób ze zdiagnozowaną chorobą. Podstawowe wskazówki dotyczące żywienia oraz stylu życia są następujące:

• W codziennym jadłospisie powinna znaleźć się ilość wapnia zgodna z zaleceniami dla określonego wieku!
• Należy pamiętać o pokryciu zapotrzebowania na witaminę D!
• Wraz z codzienną dietą należy przyjmować optymalne ilości innych składników mineralnych biorących udział w budowie tkanki kostnej, takich jak: fosfor, magnez, potas, cynk, miedź, fluor, mangan
• Nie należy zapominać o odpowiedniej podaż witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A i K oraz rozpuszczalnych w wodzie: C, witamin z grupy B
• W jadłospisie powinny znaleźć się pokarmowe źródła izoflawonów m.in. nasiona roślin strączkowych, takich jak: soja, fasola, groch, bób!
• Należy pamiętać o odpowiedniej podaży białka wraz z codzienną dietą! Zarówno zbyt niska jak i zbyt wysoka podaż tego makroskładnika ma niekorzystny wpływ na metabolizm kostny
• Należy ograniczyć do minimum czynniki zwiększające ubytek masy kostnej! Konieczna jest rezygnacja z palenia tytoniu, spożywania alkoholu, nadmiernego spożycia kawy, stosowania zbyt dużej ilości soli!
• Jeżeli istnieje taka możliwość należy zwiększyć poziom aktywności fizycznej!

WAPŃ

Wapń stanowi główny składnik mineralny tkanki kostnej oraz zębów. Dodatkowo odgrywa znaczącą rolę w prawidłowej pracy mięśni, układu nerwowego oraz regulacji ciśnienia krwi. Jest on magazynowany w postaci hydroksyapatytu. Spożycie wapnia w ilości zgodnej do zaleceń jest niezbędne do uzyskania należnej dla wieku oraz płci mineralizacji kości. Ma to również pozytywny wpływ na przebieg leczenia.

• Osoby powyżej 50 roku życia, które znajdują się w grupie największego ryzyka wystąpienia osteoporozy powinny spożywać minimum 1300 mg wapnia na dobę
• Głównym źródłem wapnia powinny być produkty nabiałowe, zielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe, konserwy rybne, orzechy
• Warto pamiętać, ze wapń pochodzący z suplementów diety wchłania się w takim samym stopniu jak z pożywienia
• Przy stosowaniu suplementów diety zawierających wapń nie należy przekraczać 2500 mg/dzień!
• W przypadku podawania dawek większych niż 500 mg wapnia na dzień należy podzielić tę ilość na dwie porcje, ponieważ organizm może w tym samym czasie absorbować maksymalnie 500 mg wapnia
• Wapń pochodzący z suplementów diety w postaci węglanu wapnia jest dobrze przyswajalny, należy przyjmować go w czasie posiłków
• Osoby cierpiące na anemią oraz niedobory żelaza muszą pamiętać, iż węglan wapnia zmniejsza o 50% wchłanianie żelaza z diety

FOSFOR

Fosfor jest składnikiem mineralnym powszechnie występującym w organizmie człowieka. Prawidłowe stężenie soli wapnia oraz fosforu jest kluczowym elementem mającym wpływ na odporność mechaniczną kości. Niedobór fosforu może prowadzić do zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz obniżenia mineralizacji kości. W profilaktyce osteoporozy bardzo ważne jest utrzymanie odpowiedniej proporcji wapnia do fosforu, która w diecie osób dorosłych powinna wynosić 1:1. Dużym problemem jest nadmierne spożycie fosforu, które związane jest m.in. z technologią produkcji żywności wysoko przetworzonej. Przyczynia się to do obniżenia wchłaniania żelaza, miedzi, cynku, magnezu i może skutkować odkładaniem się soli wapnia w tkankach miękkich oraz zwiększeniem porowatości kości. Unikanie spożywania żywności wysoko przetworzonej jest jednym z elementów prewencji pierwotnej osteoporozy.

Do najbardziej wartościowych źródeł fosforu należą: sery podpuszczkowe, sery twarogowe, jaja, ryby, mięso, kasza gryczana, otręby pszenne, nasiona roślin strączkowych, produkty pełnoziarniste, orzechy.

WITAMINA D

Witamina D jest ściśle związana z metabolizmem kości oraz gospodarką wapniowo-fosforanową organizmu. Odpowiedni poziom tej witaminy jest odpowiedzialny za właściwe wykorzystanie wapnia przez organizm oraz prawidłową mineralizację tkanki kostnej. Witamina D zwiększa wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym, zwiększa absorpcję wapnia i fosforu w nerkach. Jej niedobór jest uznawany za jeden z najważniejszych czynników ryzyka pojawienia się osteoporozy. Chociaż witamina D syntetyzowana jest w skórze pod wpływem promieni słonecznych wraz z wiekiem dochodzi do upośledzenie tego mechanizmu oraz obniżenia aktywności procesów przekształcania witaminy D do jej aktywnej postaci.

Suplementacja witaminą D jest zalecana wszystkim grupom ludności w okresie od października do marca, a osobom starszym oraz dzieciom przez cały rok. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu syntezy skórnej witaminy D należy pamiętać o odpowiedniej ekspozycji na promienie słoneczne. Uważa się, iż wystarczające jest przebywanie na słońcu w miesiącach letnich około 20 minut dziennie, eksponując około 20 % ciała (ręce, twarz ramiona). Warto podkreślić, że suplementacja samej witaminy D, bez odpowiedniej podaży wapnia, nie zapobiega ubytkowi tkanki kostnej.

Do źródeł pokarmowych witaminy D należą oleje rybie, tłuste ryby morskie, produkty mleczne, jaja

Zapotrzebowanie na witaminę D dla różnych grup ludności:

• Noworodki i niemowlęta (0-12 miesięcy) do 6 m.ż. 400 IU/dz (10.0 µg/dz)
• Dzieci od 6 do 12 miesiąca życia 400–600 IU/dz (10.0–15.0 µg/dz)
• Dzieci i młodzież (1- 18 lat) 600–1000 IU/dz (15.0–25.0 µg/dz),
• Dorośli (> 18 lat) i seniorzy 800–2000 IU/dz (20.0–50.0 µg/dz)
• Seniorzy (65+) 800-2000 IU/dz (20.0–50.0 µg/dz)

BIAŁKO

• Białko sprzyja wchłanianiu wapnia w jelicie cienkim, wpływa na syntezę kolagenu oraz innych białek, które wchodzą w skład tkanki łącznej kości
• Osobom po 50 roku życia po urazach osteoporotycznych, w celu utrzymania odpowiedniego poziomu masy kostnej oraz skrócenia czasu rehabilitacji zaleca się spożycie białka na poziomie 1,2 g/kg masy ciała na dobę, należy pamiętać przy tym o odpowiednim spożyciu wapnia!
• Spożycie białka mniejsze niż 0,8 g/kg masy ciała wpływa niekorzystnie na proces mineralizacji kości
• Zbyt wysokie spożycie białka, przede wszystkim pochodzenia zwierzęcego, przyczynia się do zwiększonej utraty wapnia z moczem!

Inne składniki pokarmowe odgrywające znaczącą rolę w leczeniu osteoporozy:

Magnez

• Bierze udział w metabolizmie witaminy D oraz wpływa na prawidłową gospodarkę mineralną organizmu i szkieletu, ma bezpośredni wpływ na funkcje komórek kości oraz wzrost gęstości mineralnej kości, jego spożycie powinno utrzymywać się na poziomie około 300 mg na dzień
• Do głównych źródeł magnezu zalicza się: kakao, kaszę gryczaną, groch, fasolę, orzechy, produkty pełnoziarniste
• Należy pamiętać, że maksymalna dawka magnezy przyjmowana w formie suplementu diety nie może przekraczać 250 mg dziennie

Potas

• Ogranicza wydzielanie wapnia z moczem, dzięki czemu generuje dodatni bilans wapnia w organizmie, jego dzienna podaż powinna być utrzymana na poziomie około 4700 mg
• Najlepsze źródła potasu to: suche nasiona roślin strączkowych, orzechy, suszone owoce, produkty pełnoziarniste, świeże warzywa i owoce

Witamina K

• Bierze udział w syntezie białek wchodzących w skład tkanki kostnej, które m.in. wiążą wapń oraz kolagen, niedobór witaminy K może skutkować niższą gęstością kości oraz większą podatnością na złamania
• Najlepsze źródła witaminy K to: zielone warzywa liściaste, soja

Witamina C

• Bierze udział w syntezie kolagenu oraz sprzyja wchłanianiu wapnia z przewodu pokarmowego,
• Witamina C występuje w znacznych ilościach w świeżych owocach oraz warzywach

Witamina A

• Spożywana w odpowiednich ilościach przyczynia się do prawidłowego wykorzystania wapnia do budowy kości oraz zębów, jednak jej nadmiar jest powiązany ze zmniejszeniem gęstości kości
• Kobiety w okresie menopauzy lub po menopauzie nie powinny dostarczać do organizmu więcej niż 1500 g retinolu na dobę  

Śniadanie: Kanapki z mozzarellą i warzywami, figi suszone

• 2 kromki (80g) Chleb razowy 
• 1 łyżeczka (5g) Masło
• 4 plastry (60g) Mozzarella
• 1/2 sztuki (100g) Papryka czerwona
• 1/2 sztuki (100g) Papryka zielona
• 1 łyżka (10g) Natka pietruszki
• 2 sztuki (30g) Figi suszone

II Śniadanie: Sałatka owocowa z sezamem polana jogurtem naturalnym 

• 1 sztuka (100g) Jabłko
• 2 sztuki (130g) Mandarynki
• 1/2 sztuki (130g) Grejpfrut
• 1 łyżka (10g) Nasiona sezamu
• 4 łyżki (40g) Jogurt naturalny 

Przekąska: Kotajl owocowo-warzywny na bazie kefiru, wafle ryżowe 

• 3/4 szklanki (200g) Kefir
• 1/2 sztuki (130g) Grejpfrut
• Garść jarmużu (20g) 
• 2 łyżki (20g) Natka pietruszki

Obiad: Spaghetti z mięsem mielonym z indyka i tofu

• 1 szklanka suchego makaronu razowego (80g)
• 1/2 szklanki (80g) Mięso mielone z indyka
• 2 plastry (50g) Tofu 
• 3/5 szklanki (150g) Bulion
• 1 sztuka (170g) Pomidor
• 2 łyżki (30g) Kukurydza konserwowa
• 1/2 sztuki (50g) Cebula
• 2 łyżki (20g) Olej rzepakowy zimnotłoczony 

Kolacja: Bułka grahamka z pastą z tuńczyka, mleko sojowe

• 1 sztuka (60g) Bułka grahamka 
• 2 plastry (60g) Ser twarogowy półtłusty
• 2 łyżki (60g) Tuńczyk w wodzie
• 1 łyżka (10g) Szczypiorek
• 1/4 sztuki (25g) Cebula
• 1 sztuka (60g) Ogórek kwaszony 
• 1 szklanka (250g) Mleko sojowe