Osteoporoza

Informacje podstawowe

Definicja WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) określa osteoporozę jako metaboliczną chorobę szkieletu, charakteryzującą się zaniżoną w stosunku do normalnej masą kośćca i jego zaburzoną mikroarchitekturą, prowadzącą do wzmożonej łamliwości kości. W przebiegu osteoporozy dochodzi do zmniejszenia odporności mechanicznej układu kostnego, która warunkowana jest gęstością mineralną kości i jakością tkanki kostnej. Słowo „osteoporoza” pochodzi z języka greckiego, gdzie „osteon” oznacza kość, oraz łacińskiego, gdzie „porus” oznacza dziurę, ubytek.

Intensywny wzrost masy kostnej obserwuje się w pierwszych dwóch dekadach życia. Najwyższa indywidualna masa kości szkieletu osiowego (czaszka, kręgosłup, żebra, mostek) występuje w drugiej dekadzie życia, w przypadku szkieletu obwodowego (kości kończyn, kości obręczy barkowej i miednicznej) maksymalna wartość osiągana jest w trzeciej dekadzie życia. Około 40 roku życia rozpoczynają się fizjologiczne procesy utraty masy kostnej. Jest to związane ze starzeniem się organizmu. Nasilenie procesów niszczenia struktur kości występuje w okresie menopauzy. Długotrwała przewaga procesów kościogubnych nad kościotwórczymi skutkuje znaczną utratą masy kostnej, co w konsekwencji prowadzi do osteoporozy.

Podział osteoporozy ze względu na lokalizację:

  • Osteoporoza miejscowa – dotyczy elementów układu kostnego poddanych działaniu czynników patogennych, takich jak np. unieruchomienie gipsem, stan zapalny

  • Osteoporoza uogólniona – dotyczy całego układu kostnego, jest konsekwencją zaburzeń metabolicznych, unieruchomienia czy starzenia się organizmu, zmiany w strukturze kości są nasilone w różnym stopniu w poszczególnych elementach szkieletu

Ze względu na przyczynę wyróżniamy:

  • Osteoporozy pierwotne, które dzielą się na:

  1. Osteoporozy idiopatyczne (młodzieńcze), objawiające się zaburzeniami wzrastania szkieletu w odniesieniu do norm wiekowych

  2. Osteoporozy inwolucyjne, których przyczyną są zaburzenia metabolizmu tkanki kostnej. Skutkiem takiego stanu rzeczy jest przedwcześnie pojawiająca się osteopenia, czyli obniżenie gęstości mineralnej kości poniżej normy.

Osteoporozy inwolucyjne dzielą się na:

  • Osteoporozy pomenopauzalne – dotyczą kobiet w okresie od 50 do 70 roku życia, są konsekwencją ustania funkcji hormonalnej jajników

  • Osteoporozy starcze – dotyczą zarówno kobiet jak i mężczyzn, są wynikiem fizjologicznego starzenia się organizmu człowieka, a co za tym idzie zmniejszenia aktywności komórek kościotwórczych

  • Osteoporozy wtórne – do zmian w strukturze kostnej może dochodzić wskutek występowania licznych chorób m.in. nadczynności tarczycy, nadczynności przytarczyc, cukrzycy, długotrwałego unieruchomienia, choroby Cushinga, chorób reumatycznych oraz stosowania niektórych leków m.in.: glikokortykosteroidów, leków przeciwpadaczkowych, osłaniających leków żołądkowych, leków immunosupresyjnych.   

Czynniki ryzyka

Osteoporoza jest schorzeniem wieloczynnikowym. Do jej rozwoju przyczyniają się predyspozycje genetyczne, warunki środowiskowe oraz szeroko rozumiany styl życia. Wpływ na jej rozwój mają zarówno elementy modyfikowalne jak i niemodyfikowalne.

 

  • Czynniki modyfikowalne

  • Czynniki niemodyfikowalne

  • Sposób odżywiania: niedobory wapnia, magnezu, witaminy D, C, K, niewłaściwe proporcje między wapniem i fosforem, obecność flawonoidów w diecie, nadmiar białka, sodu i kofeiny

  • Płeć: osteoporoza dotyka czterokrotnie częściej kobiety niż mężczyzn

  • Poziom aktywności fizycznej: niski poziom aktywności fizycznej sprzyja rozwojowi osteoporozy

  • Wiek: osteoporoza jest bezpośrednio związana z procesem starzenia się organizmu

  • Palenie tytoniu: nikotyna generuje wzrost kortyzolu w organizmie człowieka, który przyczynia się do redukcji masy kostnej

  • Uwarunkowania genetyczne: istnieje związek pomiędzy występowaniem określonych genów, a rozwojem ostreoporozy

  • Spożywanie alkoholu: nadużywanie alkoholu powodu niedobory pokarmowe m.in. wapnia, fosforu i witaminy D

  • Grupa etniczna: największe ryzyko wystąpienia osteoporozy dotyczy kobiet rasy białej

  • Masa ciała: BMI <18,5 kg/m2 sprzyja obniżeniu masy kostnej

 

 

Diagnostyka

Diagnostyka osteoporozy opiera się na dokładnej analizie informacji dotyczących czynników ryzyka rozwoju tej choroby oraz złamań kości występujących w przeszłości. Oprócz wywiadu i badania przedmiotowego (m.in. badania wzrostu i masy ciała) konieczne są również:

  • Badania laboratoryjne m.in. morfologia krwi, ocena funkcji nerek i wątroby, ocena gospodarki wapniowo-fosforanowej, ocena aktywności fosfatazy zasadowej i aminotransferaz

  • Zdjęcie radiologiczne określonego odcinka kośćca

  • Densytometria pozwalająca określić gęstość mineralną kości

Niekiedy wykonuje się również badania takie jak oznaczenie stężenia parathormonu, 25(OH)D, markerów obrotu kostnego.

Dostępny jest również kalkulator FRAX, który pozwala na ocenę ryzyka wystąpienia złamania zależnego od mineralnej gęstości kości w przeciągu następnych 10 lat. W zależności od wyniku możliwy jest podział pacjentów na grupy małego, średniego i wysokiego ryzyka wystąpienia złamania osteoporotycznego.  

Konsekwencje

Rozwój osteoporozy jest długotrwały i przez pierwszy okres nie daje żadnych zauważalnych objawów. Zazwyczaj pierwszym dowodem na występowanie osteoporozy są pojawiające się złamania kości.

Złamanie osteoporotyczne to złamanie, do którego może dojść samoistnie lub po niewielkim urazie np. w wyniku upadku z pozycji stojącej. Jest niewspółmierne do sił, przez które zostało wywołane. Charakterystycznym objawem osteoporozy jest tzw. wdowi garb, którego przyczyną są najczęściej skryte złamania kręgów prowadzące do obniżenia wzrostu, garbienia się, problemów z poruszaniem, niesprawności ruchowej. Do złamania trzonu kręgu może dojść w wyniku niewielkiego ruchu, kaszlu, niewłaściwego pochylenia się, gwałtownego podniesienia jakiegoś przedmiotu. Złamania kości długich pojawiają się najczęściej w okresie jesienno-zimowym, w związku z warunkami atmosferycznymi łatwo wtedy o potknięcie, poślizgnięcie się i upadek. Charakterystyczne dla osteoporozy jest złamanie kości nadgarstka oraz szyjki kości udowej, które jest najcięższym powikłaniem tej choroby.

Leczenie

Leczenie osteoporozy opiera się na profilaktyce wtórnej, czyli eliminacji możliwych do modyfikacji czynników ryzyka złamań oraz leczeniu farmakologicznym. W przypadku wystąpienia złamań konieczne jest ograniczenie jego skutków w możliwie największym stopniu. Niezmiernie ważne jest zminimalizowanie stopnia niesprawności ruchowej, przeciwdziałanie powikłaniom zakrzepowym, zapobieganie niedożywieniu. Konieczne jest wprowadzenie odpowiedniej rehabilitacji oraz zapobieganie kolejnym urazom i upadkom poprzez np. poprawę sprawności fizycznej, prawidłowy dobór okularów korekcyjnych, odpowiednie oświetlenie pomieszczeń, brak progów, unikanie śliskiego podłoża, odpowiednio dobrane obuwie itp.

Osoba cierpiąca na osteoporozę powinna trwale stosować się do zasad profilaktyki wtórnej obejmującej zmianę stylu życia (niepalenie tytoniu, ograniczenie spożywania alkoholu itp.) oraz pilnować okresowych kontroli lekarskich, które pozwolą na ocenę skuteczności stosowanych metod terapeutycznych oraz ewentualne wdrożenie innych metody leczenia.