Dna moczanowa, nazywana również skazą moczanową, to zapalenie stawów spowodowane krystalizacją moczanu sodu w tkankach. Kryształy mogą odkładać się w stawach, tkankach miękkich i w narządach. Jest ściśle związana z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego (hiperurykemia) w surowicy – powyżej 6,5 mg/dl, które wynika z zaburzeń przemiany materii.  W zajętych procesem chorobowym tkankach dochodzi do gromadzenia się kryształów, a następnie formowania złogów, które wraz z upływem czasu prowadzą do nadżerek oraz niszczenia struktur kości i stawów. Kryształy kumulujące się w układzie moczowym prowadzą do powstania kamicy układu moczowego. Dna moczanowa zazwyczaj obejmuje staw śródstopno-paliczkowy, określana jest wtedy mianem podagry.

Dna moczanowa zdecydowanie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety. Zazwyczaj są to osoby około 40 roku życia. Choroba często towarzyszy zespołowi metabolicznemu oraz chorobom cywilizacyjnym. Jest ściśle związana z otyłością, cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym czy chorobą wieńcową. Dna moczanowa jest chorobą przewlekłą.

Istotną rolę w rozwoju skazy moczanowej odgrywa metabolizm puryn, które wchodzą w skład jądra komórkowego. Końcowym produktem ich rozkładu jest rozpuszczalny w wodzie kwas moczowy. Za pierwotną przyczynę rozwoju choroby uznaje się wytrącanie się kryształów moczanu sodu.

W zależności od przyczyny pojawienia się dny moczanowej wyróżnia się:

• Dnę pierwotną, która spowodowana jest nadmierną produkcją kwasu moczowego oraz upośledzonym wydalaniem tego związku przez nerki, najczęściej występuje u mężczyzn, przebiega z napadami skazy moczanowej oraz hiperurykemią, zaburzenia wydalania kwasu moczowego przez nerki może być spowodowane nieprawidłową pracą serca i cukrzycą
• Dnę wtórną, która polega na nadmiernym gromadzeniu się kwasu moczowego w organizmie, objawem charakterystycznym są guzki dnawe, rozpad chrząstek oraz zesztywnienie stawów

Odpowiednia dieta stosowana w przebiegu dny moczanowej odgrywa bardzo istotną rolę terapeutyczną. Jej celem jest obniżenie stężenia kwasu moczowego w surowicy krwi poprzez m.in. wyeliminowanie z diety produktów bogatych w związki purynowe. Ważnym elementem diety w dnie moczanowej jest odpowiednia podaż podstawowych składników odżywczych takich jak białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy i składniki mineralne. Dieta wysokowęglowodanowa sprzyja wydalaniu moczanów wraz z moczem, a dieta bogata w tłuszcze wzmaga wchłanianie zwrotne tych związków w kanalikach nerkowych. W związku z tym dieta powinna zawierać umiarkowane ilości tłuszczów oraz więcej węglowodanów. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż nie ma znaczenia czy jest to tłuszcz pochodzenia zwierzęcego czy roślinnego. Większą rolę odgrywa ilość, niż jakość przyjmowanego tłuszczu.

Z jadłospisu osoby chorej na dnę moczanową należy wykluczyć produkty, które w znacznym stopniu wpływają na stężenie kwasu moczowego. Do najważniejszych z nich należą: wywary z kości i mięsa, galarety, podroby, wędliny, konserwy mięsne i rybne, ryby z rodzin śledziowatych (sardynki, szproty, śledzie), łój, słonina, boczek, kukurydza, szczaw, szpinak rabarbar, czekolada, rośliny strączkowe, kapusta, brukselka, brokuły, kalafior, ostre przyprawy, alkohol, kawa, czarna herbata, czekolada. Porcja mięsa lub ryby nie powinna przekraczać 100g/dobę. W ciągu dnia nie należy dostarczać więcej 500 mg równoważnika kwasu moczowego tj. ilości produktu zawierającego puryny, któremu odpowiada produkcja określonej ilości kwasu moczowego. Produkty spożywcze klasyfikuje ze względu na ilość kwasu moczowego wytwarzanego z określonej porcji produktu. Można podzielić je na 3 grupy:

• Produkty, z których powstaje mniej niż 50 mg kwasu moczowego,
• Produkty, z których powstaje od 50 do 100 mg kwasu moczowego,
• Produkty, z których powstaje więcej niż 100 mg kwasu moczowego.

Podział produktów ze względu na zawartość związków purynowych:

Należy pamiętać, że nie wszystkie produkty bogate w puryny w takim samym stopniu wpływają na stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi. Wśród nich adenina i hipoksantyna są bardziej urykogenne (powodują większy wzrost stężenia kwasu moczowego) niż guanina i ksantyna. Wbrew powszechnemu mniemaniu w diecie osób chorych na dnę moczanową nie należy w znacznym stopniu ograniczać lub eliminować białka. Mleko oraz produkty mleczne ułatwiają eliminację kwasu moczowego z organizmu. Należy pamiętać, że osoby otyłe, starsze lub z insulinoopornością są dużo bardziej wrażliwe na dietę wysokopurynową. Alkohol powinien zostać bezwzględnie wyeliminowany z diety osoby chorej na skazę moczanową. Czynnikiem najsilniej wpływającym na podwyższenie stężenia kwasu moczowego oraz rozwój dny jest okazjonalne spożywanie jednorazowo dużych ilości alkoholu, przede wszystkim piwa. Czynnikiem ryzyka rozwoju dny moczanowej może być również niedostateczna podaż błonnika pokarmowego, folianów oraz witaminy C. Skaza moczanowa często towarzyszy chorobom cywilizacyjnym, dlatego też w trakcie przygotowywania jadłospisów należy eliminować te produkty, które nie są wskazane w przebiegu cukrzycy czy miażdżycy jak np. białe pieczywo, cukier. Bardzo ważnym elementem diety powinno być spożywanie odpowiedniej ilości płynów (około 2,5 – 3 litrów na dobę) np. wód mineralnych o odczynie zasadowym. Sprzyja to szybszej eliminacji kwasu moczowego z organizmu.

Dieta w dnie moczanowej powinna opierać się nie tylko na ograniczaniu spożycia puryn, ale również na wybieraniu żywności o charakterze zasadowym. Usuwanie kwasu moczowego zachodzi zdecydowanie szybciej przy wyższym pH moczu. Dieta obfitująca w nasycone kwasy tłuszczowe, rafinowany cukier, żywność wysoko przetworzoną zwiększa kwasowość moczu, a co za tym idzie utrudnia jego wydalanie z organizmu. Stosunek żywności zasadowej do kwasowej powinien wynosić 3:1.

Do produktów o charakterze kwasowym zalicza się m.in.:

• Mięso, wędliny, owoce morza, dziczyzna, cukier i jego przetwory, biała mąka pszenna, ryby, jaja, jęczmień, żyto, pszenica, orkisz, ryż, alkohol, kawa, czarna herbata

Do produktów o charakterze zasadowym zalicza się m.in.:

• Warzywa: marchew, seler, buraki, pietruszka, lucerna, kalafior, sałata, kalarepa, czosnek, cebula, papryka rzodkiewka
• Owoce: jabłka, nektarynki, brzoskwinie, gruszki, maliny, poziomki, truskawki, awokado, banany, suszone figi, daktyle, cytryna, limonka, pomarańcza, ananas

To czy produkt jest zasadotwórczy czy kwasotwórczy nie ma nic wspólnego z ich pH przed spożyciem, np. cytryna ma odczyn kwaśny, a w przebiegu procesów trawiennych staje się produktem zasadowym.

Ważnym elementem diety w dnie moczanowej powinno być również dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości antyoksydantów. Szczególnie korzystny wpływ na przebieg choroby oraz jej profilaktykę ma spożycie wiśni, które charakteryzują się wysoką zawartością antocyjanów, katechin, kwasu chlorogenowego, glikozydów flawonowych oraz melatoniny. Uważa się, iż regularne spożywanie wiśni może zmniejszać nasilenie bólu stawów, obniżać stężenie kwasu moczowego w surowicy, liczbę napadów dny oraz ryzyko rozwoju tej choroby.

Posiłki powinny być spożywane w ilości 4-5 na dobę, w regularnych odstępach czasu. Nie należy podjadać między posiłkami.  Ostatni posiłek należy spożyć około 3-4 h przed snem, aby uniknąć kumulacji kwasu moczowego w organizmie.

Zalecanymi technikami przygotowywania potraw są gotowanie w wodzie lub na parze, duszenie bez obsmażania, pieczenie w rękawie lub folii. Niewskazane są potrawy smażone, pieczone i duszone metodą tradycyjną. Mięso powinno być gotowane w dużej ilości wody w celu częściowego wygotowania zawartych w nim puryn.