Śluzy roślinne to roztwory substancji organicznych, w skład którego wchodzą wielocukry, białka oraz kwasy uronowe. Z wodą tworzą galaretowane żele i gęste, kleiste zole. Ich lepkość jest uzależniona od stężenia. Występują w wielu tkankach roślinnych, gdzie powstają jako produkty wtórne błon komórkowych. Mogą powstawać na powierzchni nasion lub w specjalnych komórkach. Wśród najważniejszych substancji czynnych z tej grupy związków wyróżnia się śluz zbudowany z cząsteczek kwasu D-galakturonowego i metylopentoz. Surowce roślinne zawierające śluzy stosowane są jako środki osłaniające, zmiękczające, przeciwzapalne, łagodzące kaszel, wykrztuśne oraz delikatnie przeczyszczające. W lecznictwie wykorzystuje się ich zdolność do pęcznienia w wodzie. Ich działanie jest jedynie miejscowe ponieważ nie ulegają trawieniu w przewodzie pokarmowym.
Działanie:
Przeciwkaszlowe - działają osłaniająco na zmienione zapalanie błony śluzowe gardła oraz wejścia do krtani wygaszając w ten sposób odruch kaszlowy
Surowce śluzowe o działaniu przeciwkaszlowym: korzeń i liść prawoślazu, kwiat i liść ślazu, korzeń żywokostu, nasiona lnu
Wykrztuśne – osiadając na błonach śluzowych górnych dróg oddechowych powodują pęcznienie, rozluźnienie i zwiększenie objętości wydzielin oraz zmniejszenie ich lepkości, co prowadzi do wyzwolenia odruchu kaszlowego
Surowce śluzowe o działaniu wykrztuśnym: liść podbiału, lukrecja
Usprawniają perystaltykę jelit – śluzy nie ulegają wchłanianiu z przewodu pokarmowego w związku z czym zwiększają objętość treści jelit, co pobudza zakończenia czuciowe błony śluzowej i wzmożenie ruchów perystaltycznych
Surowce śluzowe o działaniu usprawniającym pracę przewodu pokarmowego: karagen, agar-agar, nasiona babki płesznik, nasiona lnu
Osłaniające w przewlekłych nieżytach żołądka i jelit – tzw. kleiki osłaniają zmienioną zapalnie błonę śluzową przez działaniem czynników drażniących m.in. kwaśnej treści żołądkowej
Surowce śluzowe stosowane w nieżytach żołądka i jelit: nasiona lnu, nasiona babki płesznik
Śluzy mają zastosowanie zewnętrzne w przypadku ran skórnych – tworzą powłoczkę izolującą tkankę przed wpływem szkodliwych czynników zewnętrznych, dodatkowo zmiękczają stwardniały i zrogowaciały naskórek i ułatwiają przenikanie leków do głębszych warstw skóry
Śluzy powlekając błony śluzowe przewodu pokarmowego mogą ograniczać wchłanianie szkodliwych substancji chemicznych, metali ciężkich, leków, toksyn bakteryjnych
Źródłem śluzów roślinnych mogą być: