Reumatoidalne zapalenie stawów

Informacje podstawowe

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), nazywane również gośćcem postępującym to przewlekła, układowa choroba tkanki łącznej o podłożu immunologicznym. Cechą charakterystyczną choroby jest występowanie postępującego procesu zapalnego błony maziowej symetrycznych stawów, zmian pozastawowych oraz innych powikłań narządowych. Procesy zapalne rozpoczynają się od ognisk zapalnych w błonie maziowej stawu i stopniowo rozprzestrzeniają się na obszar całego stawu, kaletek maziowych i pochewek ścięgnistych. Choroba prowadzi do niepełnosprawności, inwalidztwa i przedwczesnej śmierci. W zależności od tego, czy w surowicy chorego obecne są autoprzeciwciała: czynnik reumatoidalnego w klasie IgM (RF) i/lub przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (ACPA) wyróżnia się serologicznie dodatnią lub serologicznie ujemną postać choroby. Dane epidemiologiczne wskazują, iż około 1% populacji światowej cierpi na RZS. W Polsce choroba dotyka od 0,5 do 2% osób. RZS rozwija się w różnym wieku. Zazwyczaj pierwsze objawy pojawiają się w okolicach 25-30 roku życia. Największa zapadalność przypada na 4-6 dekadę życia. Choroba występuje 3-4 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Do charakterystycznych objawów choroby zalicza się symetryczny ból i obrzęk stawów rąk, nadgarstków i stóp, rzadziej dużych stawów, np. kolanowych. Dodatkowo pojawia się tzw. sztywność poranna o różnym czasie trwania. We wczesnym okresie choroby stany zapalne zazwyczaj rozwijają się w stawach, takich jak: stawy nadgarstkowe, palców, kolanowe i stóp. W późniejszym okresie dochodzi również do zajęcia stawów barkowych, łokciowych i biodrowych. W typowym przebiegu RZS w pierwszej kolejności dochodzi do zaatakowania stawów międzypaliczkowych bliższych, śródręczno-paliczkowych oraz śródstopno-paliczkowych. 

Reumatoidalne zapalenie stawów objawia się w bardzo różnorodny sposób. Symptomy dotyczą zarówno stawów, jak i innych narządów i układów organizmu. Wśród objawów RZS można wyróżnić:

• Objawy nieswoiste – nadmierna potliwość, uczucie niepokoju, rozbicia, tzw. gorączka reumatyczna, przebarwienia w postaci plam na dłoniach
• Objawy zapalne:

- Zapalenia stawowe
- Zapalenia kaletek maziowych
- Zapalenia pochewek ścięgnistych
- Ból i sztywność stawów
- Obrzęk
- Tkliwość stawów na ucisk
- Ograniczenie sprawności ruchowej stawu
- Deformacja stawu

• Guzki reumatoidalne – bolesne guzki podskórne, najczęściej występujące w okolicy łokci i stawów rąk
• Objawy pozastawowe – zmiany skórne, zaniki mięśniowe, zapalenia naczyń krwionośnych, powiększenie węzłów chłonnych, uszkodzenia nerwów obwodowych
• Objawy pozastawowe narządowe :

- Zapalenie mięśnia sercowego
- Zapalenie naczyń wieńcowych
- Zapalenie spojówek, rogówki, twardówki
- Zapalenie opłucnej, śródmiąższowe włóknienie płuc
- Zapalenie naczyń palców
- Osteoporoza
- Zapalenie naczyń zaopatrujących nerwy, co przyczynia się do powstania np. zespołu kanału nadgarstka
- Uszkodzenia nerek

Przyczyny

Przyczyny pojawienia się RZS nie zostały w pełni poznane. Wiadomo jednak, że znaczącą rolę w rozwoju choroby odgrywają czynniki środowiskowe. Wśród czynników przyczyniających się do rozwoju choroby wyróżnia się:

• Styl życia m.in. palenie papierosów
• Przewlekłe narażenie na stres
• Narażenie organizmu na różnego rodzaju zakażenia zewnętrzne – przyjmuje się, że za rozwój stanu zapalnego mogą być odpowiedzialne niektóre bakterie oraz wirusy
• Alergie
• Sposób odżywiania się
• Czynniki genetyczne
• Nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego – organizm błędnie rozpoznaje własne tkanki jako „wroga”, w wyniku czego dochodzi do produkcji przeciwciał, których zadaniem jest ich zniszczenie
• Płeć – choroba występuje 3-4 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn

Rozpoznanie

W celu zdiagnozowania RZS konieczne jest wystąpienie charakterystycznych objawów oraz przeprowadzenie badań laboratoryjnych i obrazowych. Obecnie stosuje się kryteria ustalone przez Amerykańskie Kolegium Reumatologiczne i Europejską Ligę Walki z Chorobami Reumatycznymi z 2010 roku (ACR/EULAR). Wśród najważniejszych badań laboratoryjnych wyróżnia się:

• RF – czynnik reumatoidalny – stwierdza się u około 70-80% chorych, może być obecny również u osób zdrowych lub z inną chorobą reumatyczną
• Anty-CCP – przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi – występują praktycznie wyłącznie u osób chorych na RZS
• Czynniki zapalne OB i CRP oraz morfologia krwi

Wśród badań obrazowych stosuje się badanie RTG, badanie USG lub MRI. 

Leczenie

Celem leczenia RZS jest złagodzenie objawów choroby oraz przywrócenie chorym jak największej sprawności. Ze względu na występowanie licznych, często nieswoistych objawów terapia choroby opiera się na łączeniu metod leczniczych, takich jak:

• Leczenie farmakologiczne m.in.: niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki biologiczne
• Leczenie niefarmakologiczne m.in.: rehabilitacja i fizykoterapia, modyfikacja diety, modyfikacja stylu życia, krioterapia, masaż, światłolecznictwo, kąpiele solankowe
• Wsparcie psychiczne
• Terapia zajęciowa
• Edukacja chorego oraz jego rodziny