Refluks żołądkowo-przełykowy

Informacje podstawowe

Refluks żołądkowo-przełykowy (gastroesophageal reflux disease -GERD) jest stanem chorobowym, w przebiegu którego dochodzi do cofania się treści żołądkowej, a niekiedy również dwunastniczej do przełyku lub również do gardła dolnego i krtani. Prowadzi to do pojawienia się uciążliwych objawów zarówno ze strony przewodu pokarmowego, jak i pozaprzełykowych, które w znaczny sposób obniżają jakość życia chorych. Refluks żołądkowo-przełykowy może występować w dwóch postaciach: nienadżerkowej (NERD), która stopniowo przechodzi w postać nadżerkową. W postaci NERD znacznie częściej obserwuje się objawy pozaprzełykowe. Trudniej poddaje się leczeniu i wymaga stosowania większych dawek środków farmakologicznych. Refluks może być zjawiskiem fizjologicznym. Obserwuje się je wśród niemowląt nawet do 10 razy na dobę. Po 12 miesiącu życia częstość występowania epizodów refluksu spada do poziomu charakterystycznego dla dorosłego człowieka, czyli około 3-5 na dobę. Fizjologiczny refluks żołądkowo-przełykowy występuje po posiłku, jest krótkotrwały, ma niewielkie nasilenie, nie powoduje dolegliwości i nie pojawia się w tracie snu. Refluks patologiczny ma zazwyczaj charakter przewlekły. Choroba refluksowa jest jednym z najczęściej występujących schorzeń układu pokarmowego w krajach wysoko rozwiniętych.

Typowe objawy GERD:

• Zgaga
• Posmak goryczy w ustach
• Ulewanie – cofanie się treści do przełyku i gardła
• Bóle w nadbrzuszu
• Kwaśne odbijania
• Problemy z przełykaniem
• Uczucie kuli w gardle

Pozaprzełykowe objawy choroby:

• Bóle w klatce piersiowej lub w nadbrzuszu – mogą być mylone z bólami wieńcowymi
• Napadowy kaszel – często nocny
• Wzmożona reaktywność oskrzeli
• Bóle gardła
• Chrypka
• Zapalenie dziąseł
• Uszkodzenie szkliwa nazębnego
• Próchnica

Przyczyny

• Nieprawidłowe napięcie dolnego zwieracza przełyku, który stanowi naturalną barierę antyrefluksową – wśród osób z GERD przejściowe rozluźnienie dolnego zwieracza przełyku występuje częściej i trwa dłużej
• Skrócenie długości zwieracza przełyku w wyniku nadmiernego rozciągania ścian żołądka lub wzrostu jego objętości – skrócenie dolnego zwieracza przełyku o 1-2 cm powoduje zmniejszenie ciśnienia w nim panującego do wartości ciśnienia występującego w żołądku, czego skutkiem jest otworzenie zwieracza i cofanie się treści żołądkowej do przełyku
• Spontaniczna relaksacja dolnego zwieracza przełyku, której przyczyną może być pobudzenie mechanoreceptorów w dnie i wpuście żołądka, do którego dochodzi np. po zjedzeniu obfitego posiłku lub w wyniku gromadzenia się w dnie żołądka powietrza połykanego podczas zbyt szybkiego jedzenia, zjawisko to może być również związane ze zbyt długim zaleganiem pokarmu w żołądku oraz obecność tłuszczów w dwunastnicy
• Zaburzenie funkcji oczyszczania przełyku spowodowane pozycją horyzontalną lub nieprawidłową czynnością motoryczną przełyku
• Zaburzenia opróżniania żołądka
• Wzrost ciśnienia w jamie brzusznej
• Stresujący tryb życia, brak umiejętności radzenia sobie z emocjami
• Do czynników ryzyka pojawienia się choroby zaliczyć można również nadmierną masę ciała, brak regularnej aktywności fizycznej, palenie tytoniu, nieprawidłowe nawyki żywieniowe  ​​​

Rozpoznanie

Rozpoznania choroby refluksowej przełyku dokonuje się na podstawie:

• Oceny objawów podczas dokładnego wywiadu lekarskiego
• Gastroskopii
• W przypadku wątpliwości diagnostycznych można przeprowadzić 24-godzinną pH-metrię, manometrię przełykową, badanie radiologiczne przełyku z kontrastem, scyntygrafię dynamiczną

Powikłania

Nieleczony i długotrwały refluks żołądkowo-przełykowy może prowadzić do:

• Powstania zmian przednowotworowych określanych przełykiem Baretta – wielowarstwowy nabłonek płaski wyściełający przełyk zostaje zastąpiony przez jednowarstwowy walcowaty nabłonek jelitowy
• Pojawienia się nadżerek
• Zwężenia przełyku
• Wystąpienia wrzodzeń i krwawień
• Perforacji owrzodzenia

Powikłania pozaprzełykowe:

• Przewlekły kaszel
• Przewlekłe zapalenie oskrzeli
• Występowanie ropni w płucach
• Zachłystowe zapalenie płuc
• Włóknienie płuc
• Zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc
• Zespół bezdechu sennego
• Zespół pieczenia w jamie ustnej
• Nadwrażliwość zębów
• Bradykardia
• Omdlenia
• Uczucie kołatania serca
• Zaburzenia snu 

Leczenie

• Leczenie GERD obejmuje terapię farmakologiczną oraz zmianę diety i stylu życia
• Celem leczenia jest ograniczenie epizodów refluksu żołądkowo-przełykowego oraz uporanie się z uszkodzeniami błony śluzowej przełyku
• W terapii farmakologicznej wykorzystuje się trzy typy leków:
• Leki zmniejszające aktywność trawienną soku żołądkowego (inhibitory pompy protonowej – PPI oraz leki blokujące receptory histaminowe H2) – w wyniku ich działania dochodzi do osłabienia kwaśności treści żołądkowej
• Leki zwiększające napięcie dolnego zwieracza przełyku oraz wpływające korzystnie na motorykę przełyku i żołądka
• Leki alkalizujące – neutralizują kwaśną treść żołądkową oraz przełykową
• Jeżeli objawy są bardzo nasilone i chory słabo reaguje na leczenie należy rozważyć zabieg chirurgiczny polegający na wydłużeniu i umocowaniu poniżej przepony brzusznego odcinka przełyku i wytworzeniu wokół dolnego odcinka przełyku pełnego lub częściowego mankietu z dna żołądka
• Ze względu na fakt, iż GERD znacznie obniża jakość życia chorych konieczna może być także terapia psychologiczna
• Modyfikacja stylu życia oraz diety jest jednym z najważniejszych elementów terapii GERD, osoba chora powinna m.in. unikać produktów, które powodują obniżenie napięcia dolnego zwieracza przełyku, nasilają spontaniczną relaksację dolnego zwieracza przełyku, pobudzają receptory czuciowe w przełyku, opóźniają opróżnianie żołądka, nasilają wydzielanie soku żołądkowego