Informacje podstawowe
Próchnica zębów jest chorobą, w przebiegu której dochodzi do demineralizacji nieorganicznej części zębów tzn. szkliwa oraz zębiny, a następnie rozkładu części organicznej czyli miazgi, pod wpływem działania enzymów proteolitycznych. Nieleczona próchnica prowadzi do powstawania ubytków w zębach, a z czasem do jego obumarcia. Pomimo, iż w przeciągu ostatnich 30 lat występowanie próchnicy w Europie stopniowo maleje nadal pozostaje ona jednym z największych problemów zdrowotnych społeczeństw na całym świecie.
Zęby człowieka, pod względem histologicznym, zbudowane są z następujących tkanek:
-
Szkliwa – pokrywa koronę zęba, jest najtwardszą tkanką w organizmie, w jego skład wchodzi głównie materia nieorganiczna, przede wszystkim fosforan wapnia w postaci dihydroksyapatytu
-
Zębiny – znajduje się pod warstwą szkliwa oraz cementu, w około 70% zbudowana jest z dihydroksyapatytu, na pozostałą część składa się materia organiczna w postaci m.in. kolagenu, białek, lipidów, mukopolisacharydów oraz woda
-
Cementu – pokrywa korzeń zęba, wraz z ozębną i włóknami kolagenowymi umocowuje ząb w zębodole
-
Miazgi – wypełnia jamę zęba, jest bogato unerwiona i unaczyniona, wraz z zębiną tworzy tzw. endodontium, czyli jednostkę strukturalno-funkcjonalną, której zadaniem jest m.in. odżywianie zęba
Przyczyny
Do rozwinięcia się próchnicy zębów konieczne jest wystąpienie kilku czynników jednocześnie. Zaliczamy do nich:
- Podatność zębów na wystąpienie próchnicy
- Bakterie płytki nazębnej
- Dietę obfitująca w węglowodany
- Upływ czasu
Podatność zęba na pojawienie się próchnicy
- O indywidualnej podatności zębów na rozwój próchnicy decyduje przede wszystkim ich twardość, budowa anatomiczna oraz ustawienie zębów w łuku, kluczową rolę odgrywa stopień mineralizacji szkliwa oraz zębiny, ponieważ wpływa to na odporność zęba na działanie szkodliwych czynników m.in. kwasów wytwarzanych przez bakterie próchnicotwórcze
- Im bardziej liczne bruzdy oraz dołki na powierzchni zębów tym trudniej dbać o ich higienę, trudne w utrzymaniu prawidłowej higieny są również zęby zachodzące na siebie, nieprawidłowo ustawione w łuku zębowym, sprzyja to dłuższemu przyleganiu resztek pokarmowych do miejsc trudno dostępnych, co skutkuje łatwiejszym rozwojem choroby
Bakterie płytki nazębnej
- Najbardziej szkodliwym gatunkiem bakterii jest Streptococcus mutans
- Bakterie te przyczepiają się do twardych tkanek zębów, gdzie tworzą miękki, ściśle przylegający nalot nazywany płytką nazębną, płytką bakteryjną lub osadem nazębnym
- Przylegające do powierzchni zębów bakterie rozkładając dostarczone do jamy ustnej węglowodany wytwarzają kwasy np. kwas octowy, mlekowy, propionowy, masłowy, które wykazują silnie szkodliwe działania dla szkliwa i zębiny, potrafią wiązać i wypłukiwać pierwiastki, które stanowią główne składniki budulcowe części nieorganicznej zębów takie jak wapń, fosfor, fluor, skutkiem takiego działanie jest znaczne osłabienie ich struktury, a co za tym idzie łatwiejsze niszczenie
Sposób odżywiania
- Produkty oraz napoje bogate w węglowodany przyczyniają się do obniżenia pH w jamie ustnej (<5,5) co jest przyczyną demineralizacji szkliwa
- Węglowodany proste takie jak glukoza, fruktoza oraz sacharoza i maltoza wykazują silniejsze działanie próchnicotwórcze niż galaktoza i laktoza
- Warto pamiętać, że nie tylko cukry proste przyczyniają się do powstawania choroby, węglowodany złożone np. skrobia również zwiększają ryzyko pojawienia się próchnicy, ich źródłem są m.in. mąka, pieczywo, ziemniaki, nasiona zbóż
- Częste i regularne podjadanie produktów bogatych w węglowodany oraz picie dużych ilości słodkich napojów w znacznym stopniu zwiększa ryzyko rozwoju próchnicy
- Substancje słodzące pochodzenia naturalnego, takie jak glikozdy stwewiolowe, nie wykazują właściwości fermentacyjnych, ponadto wiele z nich posiada silne właściwości antybakteryjne, dzięki czemu znajdują zastosowanie w produkcji m.in. gum do żucia wspomagających prawidłową higienę jamy ustnej
Czas
- Nie bez znaczenie jest czas pozostawienia pożywienia w ustach oraz wokół ust, im dłużej kwas wytworzony przez bakterie płytki nazębnej będzie aktywny w jamie ustnej tym większe prawdopodobieństwo wytworzenia próchnicy
- Do rozwoju próchnicy przyczynia się zbyt krótki czas do wystąpienia „remineralizacji”, czyli naturalnego procesu naprawy uszkodzeń zębów
Bardzo ważną rolę w zachowaniu właściwego stanu zdrowia jamy ustnej odgrywa ślina!
- Bierze udział w oszczaniu jamy ustnej z resztek pokarmowych
- Neutralizuje kwasy, które powstają w płytce nazębnej w wyniku działania bakterii próchnicotwórczych, dzięki zawartości tzw. buforów (białek, dwuwęglanów, fosforanów)
- Przyspiesza proces remineralizacji, w jej skład wchodzą związki niezbędne do odbudowy zniszczonego szkliwa m.in. wapń, fosfor, fluor (należy pamiętać, że do właściwej remineralizacji tkanek zębowych konieczne jest utrzymanie pH w jamie ustnej >5,5 przez dłuższy czas)
- Zawiera immunoglobuliny, które ograniczają aktywność szkodliwych bakterii
- Jeżeli wydzielanie śliny jest na odpowiednim poziomie, może ona skutecznie zneutralizować wytwarzane kwasy,
- W przypadku niedoboru śliny proces próchnicotwórczy może postępować bardzo szybko
