Otyłość

Informacje podstawowe

Nadwaga i otyłość dotyczy około 50-60% populacji Polski i świata. Jest ona przyczyną wielu poważnych chorób cywilizacyjnych takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, chorób układu krążenia czy też nowotworów. Otyłość określana jest jako stan chorobowy wynikający z nadmiernego nagromadzenia tkanki tłuszczowej, prowadzącego w konsekwencji do upośledzenia funkcjonowania organizmu człowieka, a co za tym idzie do rozwoju chorób układu krążenia i nowotworów złośliwych. Otyłość ma charakter wieloczynnikowy i przewlekły. Wpływ na jej mają uwarunkowania genetyczne oraz warunku środowiska życia. W wyniku zaburzonego metabolizmu tłuszczu, zwiększa się w organizmie człowieka liczba komórek tłuszczowych (adipocyty) oraz ich wielkość. Ich nadmierny przyrost w dzieciństwie może przyczynić się do wystąpienia otyłości w wieku dorosłym, gdyż przyrost komórek jest procesem nieodwracalnym.

Przyczyny

• zaburzenie bilansu energetycznego - energia spożyta nie jest rekompensowana energią wydatkowaną. Na energię wydatkowaną składa się spoczynkowa przemiana materii 60-75%, aktywność fizyczna 15-30%, termiczny efekt żywności do 10% (tj. energia zużyta podczas jedzenia, trawienia oraz przemiany materii). [więcej energii dostarcza się do organizmu niż on potrzebuje].
   
• niski poziom aktywności fizycznej - regularny wysiłek ma duże znaczenie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Pobudza funkcje oddechowe i naczyniowo-sercowe, obniża ciśnienie, utrzymuje w formie układ kostny i mięśniowy, korzystnie wpływa na poziom cholesterolu i insuliny we krwi.
   
• częstość przyjmowania i charakter posiłków - najczęściej spożywane posiłki są zbyt obfite i nieregularne pod względem częstotliwości. Spożywane w tak zwanym "międzyczasie" przekąski nie mają zazwyczaj właściwych wartości odżywczych, najczęściej zawierają cukier, tłuszcz oraz sól. Częste smażenie potraw przyczynia się do zwiększonego przyjmowania kalorii i dodatniego bilansu energetycznego. Warto pamiętać, że 1 g tłuszczu dostarcza 9 kcal.
   
• zaburzenia rytmu odżywiania:

• gwałtowne objadanie się (żarłoczność napadowa); napady trwają nawet do dwóch godzin, a osoba nieodczuwająca głodu zjada duże ilości pożywienia nie kontrolując swoich odruchów.
• zespół jedzenia nocnego: w tym przypadku obserwuje się wzrost łaknienia w godzinach wieczornych i jego brak w godzinach porannych oraz towarzyszącą często bezsenność. Przeprowadzone badania pomiędzy godzinami 20:00 wieczorem a 6:00 rano pokazują, że osoby mające problem z jedzeniem nocnym, spożywają w nocy około 50 - 60% dobowego zapotrzebowania energetycznego. Zespół ten jest wynikiem współistnienia zaburzeń odżywiania, snu i nastroju.

• czynniki genetyczne - fakt dziedziczenia cech związanych z otyłością nie oznacza, iż osoba dziedzicząca jest skazana na otyłość. Predyspozycje te powinny jedynie mobilizować osobę genetycznie obciążona do większych wysiłków na rzecz zachowania odpowiedniej masy ciała. Do genów, których mutacjom przypisuje się predyspozycję do rozwoju otyłości zaliczmy geny dla receptora leptyny, receptora adrenergicznego β₃ oraz  receptora insuliny IRS-1.
   
• zaburzenia endokrynologiczne:

• niedobory hormonu wzrostu
• niedoczynność tarczycy
• zespół Cushinga (nadmierne wydzielanie kortyzolu przez korę nadnerczy)
• rzekoma niedoczynność przytarczyc

• preparaty farmakologiczne sprzyjające otyłości - ich przyjmowanie przyczyniać się może jako działanie uboczne najczęściej do zwiększonego łaknienia, senności co wiąże się z brakiem aktywności oraz z wpływem na metabolizm organizmu. Należą do nich:

• leki o działaniu neuroleptycznym: chlorpromazyna, haloperydol, tiorydazyna
• leki o działaniu przeciwdepresyjnym: sole litu, doksepina, amitryptylina
• glikokortykosteroidy
• leki przeciwpadaczkowe: karbamazepina.

Rozpoznanie

Do najpopularniejszej metody określania stopnia otyłości zaliczamy:

• WSKAŹNIK MASY CIAŁA tzw. BMI (Body Mass Index) wyznaczany ze wzoru:

                         MASA CIAŁA(kg) / WZROST ² (m)

Klasyfikacja nadwagi i otyłości u osób dorosłych wg WHO 1998R na podstawie indeksu BMI.

• niedożywienie : BMI < 18,5 kg/m²
• norma: BMI = 18-24,9 kg/m²
• nadwaga: BMI = 25,0-29,9 kg/m²
• otyłość: BMI > 30 kg/m².

  ---

   

• WSKAŹNIK STOSUNKU TALII DO BIODER tzw. WHR (Waits to Hip Ratio)

= otyłość brzuszna =>  WHR kobiety powyżej 0,85
                                    =>  WHR mężczyźni powyżej 1,0

Na otyłość wskazuje zawartość tkanki tłuszczowej przekraczająca 33% masy ciała u kobiet i 25% u mężczyzn. Stan optymalny tłuszczu u kobiet powinien wynosić około 20-30% masy ciała u mężczyzn 12-20%.

Konsekwencje

• zwiększona umieralność: u osób ze wskaźnikiem BMI powyżej 30 mają o 50-100% istnieje większe ryzyko wystąpienia przedwczesnego zgonu niż u osób z BMI wynoszącym 20-25
• współistnienie chorób układu krążenia, takich jak: nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca i choroba niedokrwienna serca. Zmniejszenie masy ciała o 10% u osób otyłych z nadciśnieniem może zmniejszyć spadek ciśnienia skurczowego o 20 mmHg i rozkurczowego o 10 mmHg
• hiperlipidemia: podwyższony poziom trójglicerydów powodujący rozwój miażdżycy, a co za tym idzie chorób układu krążenia (zawał mięśnia sercowego, udar mózgu)
• zespół metaboliczny: zaburzenia gospodarki węglowodanowej prowadzące często do rozwoju cukrzycy, hiperlipidemii czy nadciśnienia tętniczego,
• cukrzyca typu 2: otyłość trzykrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia tego typu cukrzycy, a  90% osób z tym schorzeniem cierpi na otyłość.
• choroba nowotworowa: umieralność z powodu chorób nowotworowych u osób otyłych jest wyższa niż u osób z prawidłową masą ciała, dotyczy to szczególnie raka jelita grubego, raka gruczołu krokowego raka piersi czy szyjki macicy.
• choroby zwyrodnieniowe stawów wiążą się z długotrwałym obciążeniem stawów wynikającym z nadmiernego ciężaru ciała, co objawia się przewlekłymi bólami i obrzękami stawowymi.
• kamica pęcherzyka żółciowego: u osób otyłych stężenie cholesterolu w żółci jest podwyższone, a kwasów żółciowych niższe, co może być przyczyną powstawania złogów żółciowych (litogenność żółci)
• zespół obturacyjnego bezdechu nocnego: charakteryzuje się brakiem przepływu powietrza przez drogi oddechowe powyżej 10s powtarzający się powyżej  5 razy na godzinę.
• zaburzenia psychosocjologiczne: lęki i stany.

Leczenie

• Głównym celem terapii jest uzyskanie spadku masy ciała do wagi optymalnej dla pacjenta, a przez to wpływ na ograniczenie bądź też zapobieganie rozwojowi schorzeń zależnych od nadmiernej masy ciała.

Informacje dodatkowe

Szczególne zagrożenie powodować może otyłość brzuszna, gdyż zwiększa ona ryzyko wystąpienia chorób metabolicznych (hiperlipidemia, cukrzyca). Częstość wystąpienia nadwagi czy otyłości wzrasta wraz z wiekiem. U dorosłych przed 30 rokiem życia  występuje średnio u 31% mężczyzn i 15% kobiet. Kolejny wzrost nadwagi i otyłości zauważalny jest między 40-50 rokiem życia. Po 50 roku życia nawet u 70% populacji obserwuje się zwiększoną masę ciała.