Choroby nowotworowe stanowią drugą przyczynę umieralności na świecie, ustępując jedynie chorobom układu krążenia. Nie stanowią one jednej choroby, jest to grupa chorób w których komórki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany, a powstałe struktury nowotworowe nie różnicują się w typowe komórki budujące zdrowe tkanki. Kluczowy mechanizm ich powstawania jest z reguły podobny, jednak na rozwój i przebieg choroby nowotworowej znaczny wpływ mają również indywidualne predyspozycje, biologia określonego nowotworu oraz wczesne rozpoznanie choroby. Przebieg procesu przekształcania się zdrowej komórki organizmu w komórkę nowotworową jest wieloetapowy oraz długotrwały. W mechanizmie tym dochodzi do nagromadzenia się uszkodzeń materiału genetycznego w komórkach, a co za tym idzie zahamowania prawidłowych funkcji komórkowych, między innymi kontrolowania podziałów. Dochodzi do mutacji genów białek pełniących istotne funkcje w cyklu komórkowych. Geny te nazywamy protoonkogenami i antyonkogenami.
Na proces powstawania komórki nowotworowej składają się trzy podstawowe etapy. Zaliczamy do nich inicjację, promocję oraz progresję. Inicjacja procesu nowotworzenia skutkuje powstaniem nieodwracalnych modyfikacji w materiale genetycznym komórki. Promocja komórki potencjalnie nowotworowej opiera się na działaniu tzw. promotorów. Bez udziału związków promocyjnych komórka zainicjowana nie przejdzie dalszej transformacji. Ostatnia faza procesu kancerogenezy, czyli progresja prowadzi do rozwoju niepożądanych cech transformowanych komórek.
Proces nowotworzenia może mieć podłoże genetyczne oraz epigenetyczne. Do bodźców genetycznych zaliczamy te, które wykazują niekorzystny wpływ na DNA komórki. Zakłada się, iż nawet jednorazowe zetknięcie się z genotoksyną może zapoczątkować proces nowotworzenia. W odróżnieniu od czynników genotoksycznych, elementy epigenetyczne nie mają wpływu na sekwencję DNA zawartą w komórkach. Skutki ich niekorzystnej aktywności ujawniają się po długotrwałym oraz stałym narażeniu na dany czynnik. Związki epigenetyczne możemy podzielić na kokarcynogeny oraz promotory. Pierwsze z nich wzmagają działanie substancji onkogennych, natomiast drugie mają swój udział na etapie promocji komórki nowotworowej. Do skutków działania czynników epigenetycznych można zaliczyć pojawienie się stanów zapalnych oraz osłabienie kondycji układu immunologicznego.
Nowotwory można podzielić na łagodne (niezłośliwe) i złośliwe. Należy pamiętać, ze potoczne określenie „rak” odnosi się jedynie do nowotworów tkanki nabłonkowej. Słowo rak oznacza, że nowotwór jest już zmianą złośliwą. Nowotwory złośliwe oraz łagodne odznaczają się występowaniem określonych cech, dzięki którym można zakwalifikować je do określonej grupy.
|
NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY |
NOWOTWÓR ŁAGODNY |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Badania mające znaczenie w rozpoznawaniu chorób nowotworowych:
Badanie cytologiczne
Choroby nowotworowe odznaczają się długim okresem utajenia. Niektóre z pojawiających się objawów są na tyle niepokojące, że od razu udajemy się do specjalisty. Występują jednak i takie, do których, ze względu na powszechność ich występowania oraz brak bólu nie przywiązujemy należytej uwagi. Przedstawione poniżej objawy nie muszą wskazywać na chorobę nowotworową, jednak warto je kontrolować. Należy pamiętać, że najważniejsze w szybkim zdiagnozowaniu choroby nowotworowej są regularne badania!
Niektóre objawy, na które warto zwracać uwagę:
W leczeniu chorób nowotworowych wykorzystuje się m.in.:
W Polsce prowadzone są badania przesiewowe mające na celu wczesne zdiagnozowanie nowotworu jelita grubego, raka piersi oraz raka szyjki macicy:
Kolonoskopia - badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego wykonuje się u kobiet i mężczyzn pomiędzy 50 a 65 rokiem życia oraz wśród osób, które ukończyły 40 lat i mają co najmniej jednego krewnego pierwszego stopnia z rozpoznaniem raka jelita grubego lub osób pochodzących z rodzin szczególnego ryzyka pomiędzy 25-65 rokiem życia
Mammografia - badanie przesiewowe w kierunku raka piersi wykonuje się raz na dwa lata u kobiet pomiędzy 50 a 69 rokiem życia
Cytologia - badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy jest skierowane do kobiet w wieku 35-59 lat, które w okresie ostatnich 3 lat nie miały wykonywanej cytologii w ramach NFZ