Kąpiele słoneczne są dla wielu osób nieodłącznym elementem wakacji. Letnie promienie słońca pozwalają się zrelaksować, poprawiają samopoczucie. Stopniowo pojawiająca się opalenizna zwiększa pewność siebie, zadowolenie z własnego wyglądu, jest gwarancją udanego urlopu. Należy jednak pamiętać, że nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe niesie za sobą bardzo poważne skutki zdrowotne. Odpowiedzialne korzystanie z wakacyjnego słońca wymaga wprowadzenia działań profilaktycznych, które w ograniczonym stopniu mogą ochronić organizm przed jego szkodliwym działaniem.

To jaki wpływ na organizm człowieka ma promieniowanie nadfioletowe zależy od długości jego fal. Możemy wyróżnić:

• Promieniowanie UVC (100-280 nm) – do tej pory nie stanowiło realnego zagrożenia dla człowieka, ponieważ było prawie całkowicie pochłaniane przez warstwę ozonową atmosfery, w skutek zmniejszania się ochronnej warstwy ozonowej promieniowanie UVC zaczęło docierać do Ziemi, odznacza się ono najwyższą energią, powoduje silny rumień i może przyczyniać się do niszczenia DNA
• Promieniowanie UVB (280-315 nm) – stanowi około 5% promieniowania nadfioletowego docierającego do powierzchni Ziemi, pełni kluczową rolę w skórnej syntezie witaminy D, ponadto wykazuje silne właściwości rumieniotwórcze, jest odpowiedzialne za oparzenia skórne oraz rozwój zmian nowotworowych, wzmaga syntezę barwnika skóry (melaniny), zaburza działanie komórek Langerhansa, które stanowią część układu immunologicznego w skórze
• Promieniowanie UVA (315-400 nm) – stanowi 95% promieniowania nadfioletowego docierającego do powierzchni Ziemi, wnika głębiej w skórę, wzmaga szkodliwe działanie promieniowania UVB oraz odczyny rumieniowe, odpowiada za powstawanie wolnych rodników, niszczenie białek strukturalnych skóry, tworzenie tzw. „pajączków naczyniowych”, jest przyczyną fotostarzenia oraz zmian nowotworowych w obrębie skóry

Indywidualna wrażliwość na działanie promieniowania nadfioletowego jest zależna od kliku czynników, które składają się na tzw. fototyp skóry. Zalicza się do nich kolor włosów, oczu, piegi i kolor skóry zimą. Fototyp skóry jest miarą zdolności do opalania, a co za tym idzie określa stopień ochrony przed szkodliwym działaniem promieniowania UV. Najbardziej narażone są osoby o jasnej karnacji, niebieskich oczach oraz rudoblond włosach, które nawet po krótkotrwałej ekspozycji na słońce doświadczają oparzeń skórnych. Osoby o ciemnej karnacji i brązowych lub czarnych włosach wykazują znacznie lepszą naturalną ochronę przed promieniowaniem UV. Ekspozycja na słońce powoduje u nich stopniowo pogłębiającą się pigmentację skóry – pojawia się opalenizna.

Wpływ promieniowania UV na zdrowie

Pozytywny:

• Umożliwia syntezę witaminy D w skórze, dzięki czemu zapobiega krzywicy w wieku dziecięcym i zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu
• Przyczynia się do syntezy endorfin – tzw. hormonów szczęścia
• Wspomaga leczenie niektórych chorób skóry, takich jak łuszczyca, trądzik, egzema, świerzbiączka

Negatywny:

• Powoduje zaczerwienienia i oparzenia słoneczne
• Jest przyczyną świetlnego zapalenia spojówek i rogówki oka
• Zwiększa ryzyko zachorowania na zaćmę, uszkodzenia siatkówki oka, raka rogówki oraz spojówki
• Przyczynia się do zaostrzenia chorób wrażliwych na działanie promieniowania UV, takich jak: toczeń rumieniowaty, atopowe i łojotokowe zapalenie skóry
• Przyspiesza starzenie się skóry tzw. fotostarzenie
• Długotrwała ekspozycja na promieniowania UV prowadzi do rozwoju zmian przednowotworowych (rogowacenie posłoneczne), niebarwnikowych nowotworów skóry (rak podstawno i kolczystokomórkowy) oraz nowotworów złośliwych skóry (czerniak złośliwy)
• Nadmierna ekspozycja na światło słoneczne powoduje spadek odporności organizmu, co może skutkować rozwojem utajonych infekcji wirusowych np. opryszczki

Podstawowe zasady profilaktyki przed szkodliwym działaniem promieniowania UV:

• Unikaj ekspozycji na słońce pomiędzy godziną 11:00 a 15:00! Promieniowanie nadfioletowe jest w tym okresie najbardziej intensywne
• Zadbaj o to, aby w czasie intensywnego działania promieni słonecznych dzieci były odpowiednio ubrane i przebywały głównie w cieniu!
• Noś nakrycia głowy oraz przewiewne ubranie! Pamiętaj, że promieniowanie UV przenika przez szyby zarówno okienne jak i samochodowe oraz przez ubranie wykonane z cienkiego materiału
• Stosuj kosmetyki z filtrem ochronnym! Przy wyborze odpowiedniego preparatu zwróć uwagę, aby chronił on zarówno przed promieniowaniem UVA oraz UVB! Skuteczną ochronę zapewnia nakładanie odpowiednio dużych dawek kosmetyków na 15-20 minut przed wyjściem z domu, czynność tę należy powtarzać regularnie co 2-3 godziny, oraz po każdej kąpieli
• Nie stosuj kosmetyków z poprzedniego sezonu! Pamiętaj, że faktory ochrony przed promieniowaniem UV nie sumują się
• Pamiętaj, że kosmetyki z filtrem nie chronią całkowicie przed promieniowaniem nadfioletowym! Ich rolą jest umożliwienie bezpiecznego kontaktu ze słońcem, a nie przedłużenie czasu spędzanego w pełnym słońcu  
• Chroń swoje oczy! Okulary przeciwsłoneczne powinny być zaopatrzone w odpowiednie filtry UV, najlepiej zakupić je w profesjonalnym zakładzie optycznym
• Pamiętaj, że promienie UV działają na skórę również w pochmurne dni, a ich szkodliwe działanie jest większe na dużych wysokościach lub gdy dawka promieniowania powiększa się o promienie odbite od takich powierzchni jak woda czy piasek
• Obserwuj swoją skórę! Osoby posiadające znamiona, dużą ilość pieprzyków powinny przywiązywać szczególną uwagę do ochrony przed promieniowaniem UV, wszelkiego rodzaju zmiany zabarwienia, rozmiaru, niepokojące obwódki wokół znamion lub krwawienia powinny być natychmiast skonsultowane z lekarzem
• Pamiętaj, że niektóre leki pod wpływem promieniowania słonecznego mogą wywoływać silne reakcje alergiczne!
• Przed planowaną kąpielą słoneczną nie stosuj żadnych kosmetyków, które nie są przeznaczone do opalania np. perfum, wód toaletowych

Przy wyborze odpowiednich kosmetyków do ochrony przed szkodliwym działaniem promieniowania UV należy zwrócić szczególną uwagę na wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej – SPF, który oznacza stosunek ilości promieniowania ultrafioletowego powodującego oparzenie podczas opalania się przy użyciu filtra do ilości promieniowania skutkującego takim samym stopniem oparzenia bez jego stosowania. Wskaźnik SPF dotyczy przede wszystkim promieniowania fotoochronnego w stosunku do promieni UVB. Symbole PPD (ang. Persistant Pigmentation Darkening) oraz IDP (ang. Immediate Pigmentation Darkening) służą do określenia zdolności preparatu kosmetycznego do ochrony przed promieniowaniem UVA. Im wyższa liczba tym lepsza ochrona przed tym rodzajem promieniowania.

Wyróżnia się następujące stopnie ochrony przeciwsłonecznej:

• Słaby – SPF 2-6

• Średni – SPF 8-12
• Wysoki – SPF 15-25
• Bardzo wysoki – SPF 30-50
• Ultrawysoki – SPF >50

Kosmetyki o SPF 15 powinny zatrzymywać około 93% promieniowania UVB, natomiast preparaty o SPF 30 około 97%.

Istnieje wiele substancji pochodzenia roślinnego, które w naturalny sposób mogą wspomóc ochronę przed promieniowaniem UV lub służyć jako środki łagodzące po opalaniu. Należą do nich:

• Oleje roślinne: olej kokosowy, olej z orzechów laskowych, olej sezamowy, olej z awokado, masło Shea, olej ze słodkich migdałów, olej z orzechów macadamia, oliwa z oliwek, olej sojowy, olej z kiełków pszenicy, olej z nasion dzikiej marchewki, olej z pestek malin
• Ekstrakty roślinne m.in. z kocanki piaskowej, rumianku lekarskiego, tarczycy bajkalskiej, zielonej herbaty, pieprzu długiego, szafranu, aloesu
• Kit pszczeli zawiera związki mające zdolność do pochłaniania promieni UVA i UVB oraz substancje antyseptyczne i przeciwzapalne, najczęściej wchodzi w skład pomadek ochronnych
• Substancje wychwytujące wolne rodniki m.in. witamina E, flawonoidy, ubichinon, antyoksydanty zawarte w owocach aronii, winogronach, owocach leśnych oraz owocach cytrusowych

Przed promieniowania UV nie da się uchronić w 100%, dlatego tak ważne jest poznanie zasad ochrony przed jego szkodliwym działaniem. Korzystanie z kąpieli słonecznych powinno odbywać się z rozwagą, przy zastosowaniu wszystkich możliwych środków profilaktyki. Warto pamiętać, że szczególnie narażone na niekorzystny wpływ promieni słonecznych są osoby o jasnej skórze, niebieskich oczach, rudoblond włosach, z licznymi znamionami, niemowlęta i dzieci.