Układ immunologiczny określany popularnie układem odpornościowym odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu kondycji zdrowotnej organizmu. Jego podstawową cechą jest zdolność do odróżniania komórek własnego ustroju od komórek obcych. Dzięki tej właściwości broni organizm przed inwazją tzw. patogenów, czyli czynników chorobotwórczych takich jak: wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty. Prawidłowo funkcjonujący układ odpornościowy powinien niszczyć patologicznie zmienione komórki własne m.in. nowotworowe. W skład układu immunologicznego wchodzą narządy i naczynia limfatyczne oraz leukocyty, czyli białe krwinki. Grasica oraz szpik kostny uznawane są za centralne narządy limfatyczne. Odgrywają one kluczową rolę w dojrzewaniu podstawowych komórek odpowiedzi immunologicznej. Oprócz nich do narządów limfatycznych zalicza się również: grudki limfatyczne jelit, migdałki, wyrostek robaczkowy, węzły chłonne i śledzionę. W układzie odpornościowych funkcjonują trzy rodzaje komórek obronnych: limfotycy B - walczące z bakteriami, limfocyty T - zwalczające wirusy i komórki zmienione nowotworowo oraz duże komórki żerne – makrofagi.

Odporność organizmu stanowi sumę naturalnych mechanizmów obronnych, na które składają się procesy swoiste oraz nieswoiste, czyli wrodzone. Mechanizmy nieswoiste warunkują szybką odpowiedź organizmu na pojawiąjące się zagrożenie. Stanowią pierwszą linię obrony. Do odporności nieswoistej zalicza się m.in.: proces krzepnięcia krwi, pojawienie się odczynu zapalnego, detoksykację trucizn w wątrobie oraz wydalanie ich wraz z moczem, a także odruchy takie jak kichanie, kaszel, łzawienie czy wydzielanie śliny. Odporność swoista, czyli nabyta opiera się na zdolności organizmu do wytwarzania przeciwciał w odpowiedzi na pojawienie się antygenów, czyli komórek obcych dla ustroju. Mechanizmy tej odporności są bardzo selektywne i zwrócone przeciwko określonemu patogenowi. Kluczową rolę odgrywają limfocyty B i limfocyty T. W ramach swoistej odpowiedzi immunologicznej można wyróżnić odporność swoistą czynną naturalną, którą zyskuje się poprzez przebycie zakażenia i wytworzenie odpowiednich przeciwciał, czynną sztuczną - nabytą dzięki szczepieniom oraz bierną naturalną (przeciwciała przekazane od matki) i bierną naturalną (podanie surowicy odpornościowej).

Pobudzanie funkcji układu odpornościowego przez czynniki zewnętrzne, które wywołują zmiany w układzie immunologicznym bez względu na stan zdrowia oraz kondycję organizmu określane jest pojęciem immunostymulacji. Do czynników immunomodulujących można zaliczyć: środki farmakologiczne, olejki eteryczne, ksenobiotyki, promieniowanie jonizujące i elektromagnetyczne oraz składniki żywności. Zostały one podzielone na elementy pobudzające bądź hamujące działanie układu immunologicznego. Niektóre z nich wykazują zarówno jedną jak i drugą aktywność. Zależność pomiędzy niedoborami witamin i składników mineralnych a nieprawidłową funkcją układu odpornościowego jest coraz lepiej udokumentowana. Istotną rolę w modulacji odporności odgrywają substancje przeciwutleniające m.in. witaminy A, C, E, a także witamina D, β-karoten, selen, cynk, żelazo oraz fitozwiązki takie jak flawonoidy. Istnieje bardzo wiele produktów stanowiących bogactwo immunostymulujących substancji, które mogą z powodzeniem uchronić nasz organizm przed przeziębieniem, katarem czy grypą w okresie jesienno-zimowym oraz w czasie wiosennego przesilenia.  

Oprócz prawidłowo zbilansowanej diety na wzmocnienie odporności wpływają również inne czynniki. Osobom chcącym zadbać o prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego poleca się efektywny sen i wypoczynek,  zrezygnowanie z używek takich jak papierosy i alkohol, uprawianie aktywności fizycznej oraz hartowanie organizmu. Nie do przecenienia wydaje się również pozytywne nastawienie. Liczne badania jednoznacznie potwierdzają korzystny wpływ optymizmu na zachowanie dobrego stanu zdrowia zarówno fizycznego, jak i psychicznego.

Bibliografia:

• Dymarska E., Grochowalska A., Krauss H. Wpływ sposobu odżywiania na układ odpornościowy. Immunomodulacyjne działanie kwasów tłuszczowych, witamin i składników mineralnych oraz przeciwutleniaczy, Nowiny Lekarskie 2013, 82(3): 222-231.
• Krzysik M., Biernat J., Grajeta H. Wpływ wybranych składników odżywczych pożywienia na funkcjonowanie układu odpornościowego. Cz. II. Immunomodulacyjne działanie witamin i pierwiastków śladowych na organizm człowieka, Advances in Clinical and Experimental Medicine 2007, 16(1):123-133.
• Mossor-Pietraszewska T. Odporność organizmu [w:] Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu, Gawęcki J., Mossor-Pietraszewska T. (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2004, 384.